Παρακαλώ λάβετε υπόψη σας ότι το βιβλίο αυτό δεν κυκλοφορεί πλέον στην αγορά λόγω οριστικής λήξης συνεργασίας μεταξύ του Δρ. Ιωάννη Βασιλείου και του εκδοτικού οίκου Historical Quest.

Η Περιφερειακή Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες προς μια βαθύτερη Ευρωπαϊκή ενοποίηση, καθώς ο βασικός της στόχος είναι η οικονομική σύγκλιση. Παρά το γεγονός ότι όλα ανεξαιρέτως τα κράτη-μέλη έχουν λάβει σημαντικά κονδύλια για την περιφερειακή τους ανάπτυξη, έντονα φαινόμενα περιφερειακής οικονομικής απόκλισης παρατηρούνται ακόμη και σε κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 15. Το γεγονός αυτό αναπόφευκτα θέτει σε κίνδυνο την ισορροπία της Ένωσης και αποτελεί τροχοπέδη στις προσπάθειες για κοινωνικοοικονομική συνοχή.

Το παρόν βιβλίο εξετάζει κριτικά την υπάρχουσα περιφερειακή οικονομική απόκλιση στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνδυασμό με τη νέα διεύρυνση. Σκοπός είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το σχεδιασμό της Περιφερειακής Πολιτικής μετά το 2013, πάντα με κύριο στόχο τη συνοχή, στα πλαίσια μιας ήδη διευρυμένης Ένωσης. Στο βιβλίο αυτό, ο Ιωάννης Βασιλείου παρουσιάζει πολλούς πίνακες και διαγράμματα, με σκοπό να δώσει τη δυνατότητα στους αναγνώστες να κατανοήσουν τις κυριότερες έννοιες με πιο συστηματικό τρόπο.

Η θεσμική ικανότητα είναι η βάση για την επίτευξη της περιφερειακής οικονομικής σύγκλισης. Το συγκριτικό στοιχείο κατά την εξέταση των περιφερειών NUTS 2 της ΕΕ θα ενδυναμωθεί από ένα πλαίσιο εστιασμένο στην οικοδόμηση της θεσμικής ικανότητας.

Η οικοδόμηση αυτή σημαίνει την εγκαθίδρυση περιφερειακών διοικήσεων ικανών να εφαρμόζουν την περιφερειακή πολιτική και, συνεπώς, η οικοδόμηση ικανοποιητικής θεσμικής ικανότητας περιλαμβάνει το να γίνουν οι περιφερειακές διοικήσεις ικανές να α) αναγνωρίζουν τα περιφερειακά προβλήματα και ανάγκες, β) εξοικειωθούν με το πλαίσιο και τις βασικές αρχές Περιφερειακής Πολιτικής της ΕΕ, γ) συνεργάζονται αποτελεσματικά με τους βασικούς θεσμούς της ΕΕ για την Περιφερειακή Πολιτική [Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και Ταμείο Συνοχής] και δ) βρίσκουν λύσεις σε εκείνα τα περιφερειακά προβλήματα που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη.

Υποστηρίζουμε ότι η θεσμική ικανότητα είναι στενά συνδεδεμένη με τη διοικητική ικανότητα. Η ικανότητα περιφερειακής διοίκησης περιλαμβάνει όλες τις δράσεις και τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται από τις περιφερειακές κυβερνήσεις προκειμένου να επιτυγχάνεται η περιφερειακή ανάπτυξη.

Τέτοιες δράσεις περιλαμβάνουν όχι μόνο τη σωστή διαχείριση των κονδυλίων των Διαρθρωτικών Ταμείων, αλλά επιπλέον όλο το εύρος των καθηκόντων των περιφερειακών κυβερνήσεων. Η διοικητική ικανότητα συνδέεται με την αποτελεσματική απορρόφηση των κονδυλίων των Διαρθρωτικών Ταμείων, οπότε είναι αλληλένδετη με τον όρο «δυνατότητα απορρόφησης».

Δυνατότητα απορρόφησης είναι η ικανότητα των περιφερειών να απορροφούν τα κονδύλια των Διαρθρωτικών Ταμείων (που τους κατανέμονται από την ΕΕ στο πλαίσιο της Περιφερειακής Πολιτικής της) με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προκειμένου να επιτευχθεί περιφερειακή ανάπτυξη. Η δυνατότητα απορρόφησης μπορεί να μετρηθεί ως ποσοστό των κεφαλαίων που έχουν ήδη «δαπανηθει» συγκριτικά με αυτά που αρχικά εκχωρήθηκαν.

Στο πλαίσιο της εκταμίευσης των κονδυλίων των Διαρθρωτικών Ταμείων, υπάρχει μια διαδικασία δύο βημάτων. Το πρώτο βήμα περιλαμβάνει την αρχική κατανομή των πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων, όπου είναι απαραίτητο τα κονδύλια να αφιερωθούν σε συγκεκριμένες εκταμιεύσεις αναφορικά με συγκεκριμένα προγράμματα.

Αυτό το πρώτο βήμα απαιτεί την ανάγκη του ακριβούς προσδιορισμού του πού μπορεί να δαπανηθούν (επενδυθούν) οι εκταμιευμένοι πόροι των Διαρθρωτικών Ταμείων προκειμένου να επιτευχθεί περιφερειακή ανάπτυξη.

Το δεύτερο βήμα περιλαμβάνει τις εκταμιεύσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η καθεαυτή υλοποίηση των προγραμμάτων. Η δυνατότητα απορρόφησης εκφράζεται από το ποσοστό των εκτελεσμένων πληρωμών επί των δεσμεύσεων.

Η περιφερειακή οικονομική σύγκλιση γενικά σημαίνει την εξάλειψη των οικονομικών διαφορών που υπάρχουν μεταξύ περιφερειών. Εδώ η σύγκλιση χρησιμοποιείται με οικονομικούς όρους και εκτιμάται αναφορικά με το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) (συγκριτικά με το μέσο όρο της ΕΕ).

Η σύγκλιση ορίζεται ως μια διαδικασία περιφερειακής ανάπτυξης που δίνει την ευκαιρία στις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες να αυξήσουν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους, το οποίο εν τέλει τείνει να συγκλίνει με το μέσο όρο της ΕΕ των 27. Για τις περιφέρειες Σύγκλισης αυτό υποδηλώνει την επιδίωξη να φτάσουν σ’ ένα κατά κεφαλήν ΑΕΠ πάνω από το 75% του μέσου όρου της ΕΕ των 27, αποχωρώντας έτσι από το Στόχο Σύγκλισης.

Η έννοια της σύγκλισης είναι στενά συνδεδεμένη με την έννοια της συνοχής. Η συνοχή είναι ο αλληλένδετος πολιτικός στόχος. Πρόκειται για έναν όρο της πολιτικής επιστήμης που υποδηλώνει την εναρμόνιση των κοινωνικο-οικονομικών διαφορών, προκειμένου μια περιφέρεια να λειτουργεί πιο ενδεδειγμένα προς την κατεύθυνση της προόδου, της κοινωνικο-οικονομικής σταθερότητας και της ανάπτυξης. Η εισοδηματική σύγκλιση είναι το μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται εν μέρει η οικονομική συνοχή.

Αυτή η στενή σχέση μεταξύ της συνοχής και της σύγκλισης είναι ενδεικτική της επίσης στενής σχέσης των πεδίων των οικονομικών και της πολιτικής επιστήμης στην παρούσα μελέτη. Αν δεν επιτευχθεί οικονομική σύγκλιση, τότε ο πολιτικός στόχος της κοινωνικο-οικονομικής συνοχής δεν μπορεί ούτε αυτός να επιτευχθεί. Η συνοχή είναι το αποτέλεσμα της σύγκλισης.

Η περιφερειακή οικονομική απόκλιση είναι το ακριβώς αντίθετο της σύγκλισης και σημαίνει τη συνεχή ύπαρξη οικονομικών ανισοτήτων μεταξύ περιφερειών. Οι περιφερειακές οικονομικές ανισότητες είναι οι οικονομικές διαφορές μεταξύ περιφερειών στο πλαίσιο συγκεκριμένων οικονομικών μεταβλητών, όπως ΑΕΠ, εισόδημα, απασχόληση και ανεργία.

Το βασικό ερώτημα που τίθεται από την παρούσα μελέτη είναι το κατά πόσο η Περιφερειακή Πολιτική της ΕΕ, μέσω της κατανομής των Διαρθρωτικών Ταμείων, έχει όντως οδηγήσει σε μια μείωση της ανεργίας και μία αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και της απασχόλησης στις περιοχές Στόχου Σύγκλισης της ΕΕ. Θα υποστηρίξουμε πως η οικοδόμηση μιας ικανοποιητικής θεσμικής ικανότητας εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα των δομικών προσαρμογών που θα πρέπει να υλοποιηθούν μέσα στις περιφερειακές διοικήσεις, προκειμένου να εφαρμοστεί στην πράξη με πιο επαρκή τρόπο το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ).

Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερη χρήση των κονδυλίων της ΕΕ, τα οποία τότε θα ήταν πιθανότερο να έχουν πιο εμφανή επίδραση στην περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη. Προκειμένου να υπάρξει μια ικανοποιητική περιφερειακή οικονομική απόδοση με στόχο την οικονομική σύγκλιση, η δυνατότητα απορρόφησης πρέπει να συνδεθεί επιτυχώς με επαρκή θεσμική ικανότητα.

Στο πλαίσιο της ΕΕ, η ένδειξη μιας ικανοποιητικής οικονομικής απόδοσης για μια περιφέρεια θα πρέπει να είναι η εξαίρεσή της ως περιφέρεια από το Στόχο Σύγκλισης, καθώς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της θα έχει αυξηθεί πάνω από το όριο του 75%. Θα υποστηρίξουμε πως ένας από τους κύριους λόγους της ανισόμετρης οικονομικής ανάπτυξης μεταξύ των περιφερειών NUTS 2 της ΕΕ είναι τα θεσμικά τους προβλήματα.

Το παρόν βιβλίο συζητά κριτικά τη διεύρυνση της ΕΕ και τις προκλήσεις που αυτή θέτει στην Περιφερειακή Πολιτική της ΕΕ, με έμφαση στους περιορισμούς του προϋπολογισμού και πιο συγκεκριμένα στο εάν ή όχι (μετά το 2013) η ΕΕ μπορεί πραγματικά να αντέξει τη χρηματοδότηση περιφερειών με χαμηλή απόδοση, οι οποίες δεν έχουν δείξει σοβαρές ενδείξεις περιφερειακής οικονομικής σύγκλισης και ανάπτυξης τα τελευταία 20 χρόνια.

Το θέμα αυτό σχετίζεται στενά με το ερώτημα αν η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να χρησιμοποιεί την προσέγγιση «από κάτω προς τα πάνω» («bottom-up») μετά το 2013. Έχουμε την αίσθηση πως το παρόν βιβλίο συμβάλλει στην εκτίμηση και την αξιολόγηση της επίδρασης της Περιφερειακής Πολιτικής της ΕΕ όχι μόνο στις περιφέρειες Σύγκλισης της ΕΕ των 15, αλλά γενικότερα στις περιπτώσεις των νέων κρατών-μελών της σημαντικά διευρυμένης, πλέον, ΕΕ.

Εκτός από την εισαγωγή, το βιβλίο αποτελείται από επτά επιπλέον κεφάλαια. Στο Κεφάλαιο 2, «Περιφερισμός, Δομισμός και Περιφερειακή Ανάπτυξη» αναλύονται κριτικά οι εν λόγω όροι προκειμένου να τεθεί το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η παρούσα μελέτη.

Το Κεφάλαιο 3, «Η Περιφερειακή Πολιτική της ΕΕ: Μια Σύντομη Ιστορική Ανασκόπηση», αποπειράται να παρουσιάσει πώς έχει εξελιχθεί η Περιφερειακή Πολιτική της ΕΕ από τη γέννησή της μέχρι τον τρέχοντα (τέταρτο) Κύκλο Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) (2007-13), ενώ στο Κεφάλαιο 4, συζητούνται η «Θεωρία Αξιολόγησης της Πολιτικής και τα Αποτελέσματα των Τεσσάρων Κύκλων ΚΠΣ».

Στο Κεφάλαιο 5 αναλύεται «Το Οικονομικό Προφίλ της Περιφερειακής Πολιτικής στα πλαίσια της ΕΕ», ενώ στο Κεφάλαιο 6 ορίζεται «Το Πλαίσιο της Διεύρυνσης».

Στο Κεφάλαιο 7, «Μελέτες περίπτωσης: Ένα υπό ένταξη (Κροατία) και ένα υποψήφιο προς ένταξη (Ισλανδία) κράτος», παρουσιάζεται μια κριτική σύγκριση ανάμεσα σ’ αυτά τα μελλοντικά κράτη-μέλη της ΕΕ.

Τέλος, στο Κεφάλαιο 8, παρατίθεται μια κριτική συζήτηση αναφορικά με ορισμένες «Συμπερασματικές Παρατηρήσεις και Προτάσεις Πολιτικής» μέσα στο πλαίσιο της τρέχουσας και της μελλοντικής Περιφερειακής Πολιτικής της ΕΕ.

Το βιβλίο αυτό έχει γίνει δεκτό από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.

Βιβλία του Ιωάννη Βασιλείου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή